پرسش :

عوامل کم رنگ شدن بحث امر به معروف و نهى از منکر را از نظر تاریخى بیان کنید؟

پاسخ :
البته این امر، یک بحث تاریخى لازم دارد تا روشن شود که چطور شد در طول تاریخ این موضوع به این اهمیت و عظمت، در دنیاى اسلام هضم [شده] و تحلیل رفت و روزبه روز [حجم این موضوع در کتاب ها] کوچک تر شد. باید انصاف داد که از نظر علمى، یعنى از نظر بحث در کتاب ها، سنّى ها در این مبحث بیش از ما شیعه ها بحث کرده اند. اگر کتاب هاى فقهى شیعه از کتاب الصلوة گرفته تا کتاب الدیات را در مقابل فقه اهل تسنن قرار دهیم، مى بینیم در تمام ابواب، فقه شیعه در مجموع دقیق تر، مشروح تر، مفصل تر، متین تر و مستدل تر است. و من مى توانم این مطلب را ثابت کنم، ولى متأسفانه در کتب فقهى ما در میان همه ابواب، باب امر به معروف و نهى از منکر خیلى کوچک شده است، البته در میان سنّى ها هم عملاً کوچک شد.
معتزله که یکى از فرقه هاى متکلمان اهل تسنّن هستند، امر به معروف و نهى از منکر را از اصول دین مى دانند، نه از فروع دین. شیعه مى گوید اصول دین پنج تا و فروع دین ده تا یا هشت تا است و از میان اصول ده گانه، امر به معروف و نهى از منکر را ذکر مى کند، ولى معتزله به پنج اصل در دین قائل هستند که یکى از آنها امر به معروف و نهى از منکر است، ولى خود اینها [به تدریج] در کتاب هاى خود از این بحث پرهیز کرده و آن را کوچک کردند. مورخان اجتماعى مى گویند علتش برخوردى بود که بحث در این موضوع با سیاست هاى وقت داشت. چون این بحث به اصطلاح به قباى خلفاى وقت بر مى خورد و آنها مزاحمت ایجاد مى کردند، معتزله مجبور بودند آن را در کتاب هاى خود نیاورند و یا کم بیاورند، با اینکه اصلى از اصول دینشان شمرده مى شد. انصافا در میان ما شیعیان نیز این مطلب خیلى کوچک شده است. تا آنجا که چند قرن است که درباره امر به معروف و نهى از منکر در رساله هاى عملیّه مطلبى نمى نویسند. تا آنجا که من دیده ام، در میان رساله هاى عملیّه، آخرین کتابى که این موضوع را مطرح کرد، جامع عبّاسى شیخ بهایى است که تقریبا مربوط به سه و نیم قرن پیش است. دیگر بعد از آن، این موضوع حتى در رساله هاى عملیه هم [کاملاً ]حذف شد. در صورتى که امر به معروف و نهى از منکر، مثل نماز و روزه است، نباید دفن شود. اینکه مسئله عبید و اماء نیست که بگوییم امروز برده اى در دنیا نیست که بخواهیم روى آن بحث کنیم. زمانى که برده وجود داشته باشد، بحث درباره احکامى که در اسلام به نفع بردگان وجود دارد، خوب است. وقتى برده اى نیست، دیگر بحث درباره آن به طور کلى غلط و بى فایده است، ولى امر به معروف و نهى از منکر، موضوعى نیست که از بین برود، همیشه وجود دارد و باید در رأس مسائل قرار گیرد. همیشه باید مطرح شود تا آن را فراموش نکنیم.
منبع: حماسه حسینى، علامه شهید مرتضی مطهری(ره)، ج 2، صص 50 و 51.